نماد نسل جدید موسیقی سنتی ایران

چرا همایون شجریان در سی و چند سالگی به نماد نسل جدید موسیقی سنتی ایران تبدیل شده؟

ده یازده سال از انتشار «نسیم وصل» اولین آلبوم شجریان پسر می گذرد و حالا او سال هاست که از نام خانوادگی اش نان نمی خورد و در هر آلبوم و کار تازه ای، رقیب خودش شده.

او آدم جسور و تجربه گرایی است

شجریان پدر در سی و چند سال اخیر اکثر مواقع به سبک و سیاق سنتی خودش خوانده و ایده ها و ابتکاراتش هم در چارچوب قواعد کلاسیک بوده، همایون اما همیشه سعی کرده جلوه تازه ای از قدرت صدا و استعداد خواندنش را به نمایش بگذارد. بارها و در اغلب آلبوم ها، حال و هوای تازه ای را آزموده و به قول اهل موسیقی در طول آلبوم آهنگ هایش از مدی به مد دیگر رفته و خلاف پدر تقریبا پیش نیامده که گوشه های ردیف موسیقی ایرانی را در یک دستگاه پشت سر هم بخواند.

او هر بار سعی کرده شمه تازه ای از استعدادها و مهارت هایش را برایمان رو کند؛ گاهی با خواندن در اوکتاوها و پرده های خیلی بالا، گاهی با اجراهای چند صدایی و گاهی هم با تلفیق صدایش با سبک های نو موسیقی، مثل همراهی با گروه آوازی تهران در تصنیف «دلشدگان».

او تنوع سلیقه های مخاطب را به طور مستمر رعایت و همیشه از همکاری با گروه های موسیقیایی مختلف و چالش های جدید استقبال کرده تا نشان بدهد همیشه فرزند زمانه خودش بوده. همکاری هایی که همیشه با نوآوری ها و ایده های بدیع و تازه همراه بوده و خلاف پدرش کارهایش متاثر از سلیقه و رنگ آمیزی دیگران و گروه های موسیقیایی دیگر هم بوده.

بهترین شاهد مثال برای جسارت و میل و شور او به تجربه کردن را یکی دو هفته دیگر در تیتراژ پایانی فیلم «آرایش غلیظ» حمید نعمت الله خواهید شنید که همراه با سهراب پورناظری به تجربه ای عجیب دست زده اند و با سازهای کلاسیک ایرانی، موسیقی ایرانی را به سبک غربی نواخته و خوانده اند.

او آواز شگفت انگیز و تکنیک بالایی دارد

زمانی که او و خواهرش در سنین کودکی کلاس های خانوادگی را شروع کرده بودند، صدایش مشکلی نداشت اما در سن بلوغ صدایش تغییر کرده بود؛ تا حدی که شجریان پدر بعدها به او گفته بود خیلی نگران بوده صدایش برنگردد اما شاید باور نکنید که او و پدرش تا امروز با هم ۱۵ جلسه هم کلاس رسمی نداشته اند. ۸ ۷ جلسه آن هم به دوران پیش از بلوغ او و کلاس های خانوادگی اش برمی گردد.

همایون چنان شیفته آواز بوده که خودش مدام تمرین می کرده و بعد به پدرش مراجعه می کرده و برایش می خوانده و پس از راهنمایی های پدر دوباره شش ماه تمرین می کرده. پدرش بارها به او گفته بود خواننده ها معمولا همه چیز بلدند، ردیف می دانند و … اما نمی توانند از تمام امکانات صدایشان به درستی استفاده کنند. حتی در میان شاگردانی که خودش پرورش داده بود، خیلی ها را می دیده که بخشی از صدایشان خیلی خوب است اما بخش دیگر به قدرت و درخشندگی آن نیست.

پدرش همیشه می گفت خواننده باید از همه جای صدایش به یک اندازه استفاده کند. قدرت شگفت انگیزی که همایون آن را با تحریرها و تکنیک هایش در کار خاص پسندی مثل «شوق نامه» نمایش داده تا نشان بدهد مثل آلبوم های «نسیم وصل» و «ای جان جان بی من مرو» می تواند طبق نظم و قاعده کلاسیک ردیف آوازخوانی هم بخواند؛ کاری که شجریان پدر و محمدرضا درویشی با شنیدن آن گفته بودند صدای همایون بی نظیر است و کس دیگری را یارای خواندن این اثر نبود.

او یک آدم امروزی است

پیمان قاسم خانی یک بار گفته بود من همیشه به شوخی به دوستانم می گویم آدم ها در فوتبال شخصیت واقعی خودشان را نشان می دهند. بعد از همایون شجریان اسم آورده بود که آدم به شدت آرام و منطقی و سر به زیری است اما اگر یک بار با او فوتبال بازی کنید، کلا تصورات تان له می شود!

آقای نویسنده حتما به سبک خودش پیاز داغ این ویژگی همایون را زیادکرده اما این اشاره ای ظریف است به روحیات شخصی او. می گویند همایون از نوجوانی در زمین فیضیه نزدیک جمشیدیه فوتبال بازی می کرد و از همان دوران عاشق فوتبال سالنی شده و بعدها هم فوتبال را در سالن مسجد ولنجک و زمین های دیگر ادامه داده و هنوز هم آخر هفته ها و وقت و بی وقت با رفقایش گل کوچک و سالنی بازی می کند و عضو تیم ستاره های موسیقی است.

سهراب پورناظری چند سال پیش درباره همایون و خودش به شوخی گفته بود: «من ناراحتم از اینکه چرا بازیکنان خوبی مثل من و همایون را به تیم هنرمندان دعوت نمی کنند! من ادعایم بیشتر در فوتبال است و نه در موسیقی. فکر می کنم جای ما حسابی در آنجا خالی است.»

از قضا همایون خوب دریبل می زند و عاشق رئال مادرید است و انواع و اقسام لباس های مشکی و سفید رئال را دارد. لوتار ماتئوس هم که به تهران آمده بود، با هم عکس سلفی گرفتند و ناهار خوردند و درباره علاقه به سبک فوتبال آلمان حرف زدند. همایون سال ها سوار یک بنز قدیمی سفید رنگ می شد اما سلیقه به روزی دارد؛ مثلا از علاقمندان آلبوم پرطرفدار The Wall پینک فلوید است و وقتی ۱۵ ساله بوده سعی می کرده با کمانچه قطعات کلاسیک غربی را تمرین کند!

او حاشیه ندارد

همیشه در خلوت تنهایی اش به سر می برد و گاهی فقط بنا به اضطرار ضبط آلبوم و اجرای کنسرت هایش از غار تنهایی اش بیرون می آید. بارها درباره او گفته اند که اگر نام خانوادگی اش «شجریان» نبود، چه ها و چه ها که نمی شد و او زیر سایه سنگین پدرش کار می کند اما همایون یک بار هم ناراحت نشده و هر بار جواب داده: «من اصولا سعی می کنم براساس نیازها و تغییراتی که در انسان پیش می آید کارهایم را ارائه دهم. امروز که نسبت به ۱۰ سال پیش از نظر سنی و حرفه ای در شرایط دیگری هستم، شاید کارهای دیگری ارائه بدهم که نسبت به کارهای قبلی من خیلی متفاوت باشد اما هرگز فکر نکرده ام کاری ارائه کنم که من را از زیر سایه پدر بیرون بیاورد.

آن اتفاقی است که براساس نیاز انسان باید پیش بیاید، ضمن اینکه من هرگز زیر سایه بودن را چیز بدی ندیده ام چون هم شیوه آوازی من شیوه ایشان است و هم مشابهت هایی که در صدا به لحاظ ژنتیکی وجود دارد باعث شده این صحبت ها پیش بیاید. نمی شود گفت بودن زیر این سایه و حتی بیرون آمدن از آن کار ساده ای است. من هیچ وقت نیازی برای بیرون آمدن از این سایه احساس نکرده ام و لزومی ندیده ام در این باره به خودم فشار بیاورم.»

همایون همیشه احترام پدرش را نگه داشته و بارها نشان داده توصیه های او را در هر زمینه ای از یاد نبرده. آدم هایی که با دنیای موسیقی، سینما، ادبیات و … دم خور هستند، بارها گفته اند اخلاق نیکویی دارد و در طول همه این سال ها خبری حاشیه ای درباره زندگی شخصی یا جنجالی که پای او در میان باشد، منتشر نشده تا مصداق آن بیت مثنوی مولوی باشد که «شاه آن باشد که از خود شه بود/ نی ز لشگرها و اسپه شه شود».

علی سیف اللهی